👉 Zapraszamy serdecznie na ósmą konferencję z cyklu „Góry-Literatura-Kultura”, która odbędzie się w dniach 4-6.11!
Tym razem temat konferencji brzmi: „Człowiek gór: ontologia, stereotypizacja, (auto)stylizacja”.
Ze względu na pandemię Covid-19 w tym roku zapowiedź konferencji pojawia się później niż zwykle – Organizatorzy długo rozważali możliwość spotkania w formie tradycyjnej. Mamy nadzieję, że sytuacja jesienią będzie na tyle dobra, że zobaczymy się w Polanicy.
📩 Poniżej zamieszczamy dwie wersje językowe (polską i niemiecką) zaproszenia – zarówno w formie tekstu, jak zdjęć. Zachęcamy do nadsyłania zgłoszeń!
🇵🇱 Organizatorzy:
Pracownia Badań Humanistycznych nad Problematyką Górską przy Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego
Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
Instytut im. Leibniza dla Historii i Kultury Europy Wschodniej w Lipsku (GWZO)
W imieniu Organizatorów VIII edycji konferencji z cyklu „Góry-Literatura-Kultura” mamy zaszczyt zaprosić Państwa do wzięcia udziału w kolejnym spotkaniu konferencyjnym poświęconym tematyce górskiej.
Tym razem chcieliśmy zaproponować Państwu dyskusję na temat fenomenu „człowieka gór”. Pojęcie to – jak się wydaje – nie ma statusu terminu w języku naukowym, a uznawane niekiedy okazjonalnie za taki termin i stosowany w różnych dyskursach, jawi się w sposób nieostry jako ekspresywna metafora życia ludzkiego. Jak się wydaje pojęcie to ma charakter historycznie, a może nawet geograficznie zmienny. Termin „człowiek gór” ma też różne zastosowania w niejednorodnych i historycznie zmiennych kontekstach.
Ciekawa debata mająca na celu próbę zdefiniowania i określenia psychologicznego i kulturowego profilu, a także socjologicznego statusu „człowieka gór”, odbyła się w ubiegłym roku podczas Festiwalu Górskiego im. Andrzeja Zawady w Lądku Zdroju. Okazało się wówczas, że istnienie i pojemność tego pojęcia w specyficzny sposób wiąże się współcześnie ze zmianami w stylu życia i kulturze dnia codziennego. Do poszerzenia zakresu tego pojęcia i być może jego nadużywania, czy wręcz wypaczania, w wysokim stopniu przyczynia się wzrost zainteresowania górami i intensywny rozwój związanych z górami sportów ekstremalnych, górskiej turystyki, rekreacji, komercjalizacji rozmaitych profesji związanych z górami, a także sztuki odnoszącej się do tematyki górskiej. W tych specyficznych warunkach nominację do bycia „człowiekiem gór” daje wpisanie w indywidualne „ego” przeświadczenia o związku własnego życia z górami, a przede wszystkim obranie takiego stylu życia, który oparty jest na częstym byciu w górach. Rzec by można, że chodzi tu o jakiś specyficzny „determinizm okazjonalny”, który częste odwiedzanie gór identyfikuje z byciem od gór uzależnionym. Prowadzi to w konsekwencji także do wykształcania się specyficznych cech osobowości (ego!) zamiłowanego turysty, taternika, alpinisty, czasem też nawiązującego w autokreacjach do tradycyjnego modelu życia górali alpejskich, tatrzańskich, etc. i budującego na tej podstawie własny hierarchiczny system wartości. Prymarnie – w perspektywie historycznej – modelowy wariant „człowieka gór” realizuje się w stereotypach górala – pasterza, juhasa, bacy, myśliwego, przewodnika, ale nie rolnika. Ma on swoją własną specyfikę kulturową, własny odrębny folklor, własne formy rytualizacji życia. Wraz z rozwojem zainteresowania górami i turystyki górskiej dokonywał się proces rozszerzenia zakresu tego pojęcia i przeniesienia go na różnych użytkowników przestrzeni górskich przy równoczesnym intensywnym waloryzowaniu zarówno autochtonicznych mieszkańców gór zmagających się trudnymi warunkami klimatycznymi, a jednocześnie żyjącymi w zgodzie z naturą, jak też eksploratorów i turystów wybierających góry jako środowisko swojej aktywności.
W związku z powyższym chcielibyśmy zaproponować kilka istotnych tez do dyskusji, które pomogłyby z jednej strony uporządkować wiedzę na temat ontologii i historyczności pojęcia „człowiek gór”, z drugiej otworzyłyby perspektywę dla należytego osadzenia tego fenomenu w kontekście historycznym, kulturowym, psychologicznym i socjologicznym. Szczególnie interesować nas będą przykłady wskazujące na dawniej i współcześnie uprawiane profesje, a także specjalizacje, związane z przestrzenią gór:
Czy i w jakim zakresie można w tym kontekście umieścić np. poszukiwaczy skarbów i kruszców, naukowców zajmujących się eksploracją gór (geologów, przyrodników, kartografów, a nawet lekarzy badających zakresy ludzkiej odporności na zmieniające się wraz z wysokością warunki atmosferyczne, architektów, obecnie także architektów krajobrazu)?
Jaki wpływ na krystalizowanie się pojęcia „człowiek gór” mają relacje między rdzennymi mieszkańcami gór (zwanymi góralami) a przybyszami z nizin, świadomie wybierającymi różnego typu górskie aktywności. Interesują nas także: fenomen i etos profesji związanych z górami (przewodników, ratowników górskich).
Godna szczególnego namysłu jest również pewnego rodzaju heroizacja, a nawet mitologizacja profilu taternika, alpinisty, czy himalaisty jako wyjątkowego wariantu „człowiek gór” dokonująca się w codziennym dyskursie (polskich himalaistów nazywa się np. „lodowymi wojownikami”) i społeczna funkcja oraz zakres oddziaływania tych mitów. Na osobne przedyskutowanie zasługuje także rola literatury i sztuki w kreowaniu profilu „człowieka gór” oraz kolportowaniu i mitologizacji tego pojęcia.
Ciekawym, wartym przedyskutowania aspektem tej problematyki jest również fenomen autokreacji i stylizacji „na człowieka gór” (cechy osobowościowe i indywidualne predyspozycje, język, dialektyzacja w języku ogólnym, strój jako wyróżnik i przedmiot identyfikacji, snobizmy – np. czerwone swetry ratowników) oraz krytyka lub ironia „człowieka gór” i jego stylizacji. Gdzie przebiega granica i co definiuje granicę pomiędzy człowiekiem gór i innymi ludźmi? Kto jest „tożsamościotwórczym innym” (der identitätsstiftende Andere) dla człowieka gór, w porównaniu z kim stylizuje on swoją specyfikę? Jaki jest stosunek indywidualności i zbiorowości w kreacji człowieka gór i na ile doprowadza ona do tworzenia wspólnot ludzi gór? Jaka dokładnie jest na tym tle rola eskapizmu oraz stosunek kategorii natura a cywilizacja, kultura a autentyczność?
Szczególnego znaczenia nabiera także wyraźna, historycznie uwarunkowana, tendencja do postrzegania środowiska „ludzi gór” jako szczególnego wariantu elit społecznych i przemiany zachodzących w sposobie rozumienia owej elitarności.
Kolejnym ważnym zagadnieniem, które chcielibyśmy zaproponować do dyskusji jest opozycja męski – kobiecy w kontekście kształtowania się fenomenu „człowieka gór” i zakres oraz wpływ procesów emancypacyjnych na kształtowanie i przekraczanie stereotypowego pojęcia „człowiek gór”.
Intencją organizatorów konferencji jest stworzenie interdyscyplinarnej płaszczyzny wymiany myśli i koncepcji na temat fenomenu „człowieka gór” ze szczególnym uwzględnieniem nauk historycznych (historii regionu, historii sztuki, nauki oraz historii sportu i alpinizmu, historii medycyny) oraz nauk społecznych (socjologia, psychologia) a także literaturoznawstwa, językoznawstwa i kulturoznawstwa. Interesować nas będą zarówno ujęcia szersze, jak też studia przypadków, przede wszystkim takich, które w sposób spektakularny wpływały na ukształtowanie się paradygmat „człowieka gór”.
Tegoroczna konferencja podobnie jak w zeszłym roku odbędzie się pensjonacie Willa Zameczek w Polanicy Zdroju. Ze względu na międzynarodowy zasięg konferencji obrady będą się odbywać w językach: polskim, niemieckim, czeskim. Podczas obrad wszystkie referaty będą tłumaczone symultanicznie, w związku z tym do programu konferencji można zgłaszać referaty w jednym z wyżej wskazanych języków.
Czas wystąpienia nie powinien przekraczać 25 min.
Udział w konferencji dla uczestników z referatami jest całkowicie bezpłatny. Organizatorzy zapewniają zakwaterowanie i pełne wyżywienie oraz zwrot kosztów podróży. Ponadto Organizatorzy przewidują opublikowanie materiałów konferencyjnych na łamach rocznika „Góry-Literatura-Kultura”, t. 14 (2020) lub w osobnej monografii zbiorowej.
Zgłoszenia udziału w konferencji wraz z podaniem tematu oraz krótkim abstraktem (maksymalnie 1 strona maszynopisu) w jednym z trzech wyżej wskazanych języków prosimy nadsyłać najpóźniej do dnia 30 czerwca 2020 r. na adres mejlowy:
Ewa Grzęda ewagrzeda@o2.pl
O przyjęciu zgłoszonego referatu Organizatorzy poinformują do 30 lipca 2020 r.
Komunikat dotyczący warunków zakwaterowania oraz innych szczegółów organizacyjnych zostanie rozesłany do końca września 2020 r.
Program konferencji prześlemy pocztą elektroniczną najpóźniej do 30 września 2020 r.
Dr hab. Ewa Grzęda prof. UWr, Uniwersytet Wrocławski
Prof. Dr. habil. Dietlind Hüchtker, Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO)
Prof. dr hab. Miloš Řezník, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
🇩🇪 Veranstalter:
Geisteswissenschaftliche Forschungsstelle für Studien der Bergproblematik am Institut für Polnische Philologie der Universität Wrocław
Deutsches Historisches Institut Warschau
Leibnitz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO)
Die diesjährige 8. Tagung „Gebirge – Literatur – Kultur“ widmet sich dem „Bergmenschen“. „Bergmensch“ ist kein anerkannter wissenschaftlicher Terminus, doch wird er gelegentlich in wissenschaftlichen Diskussionen genutzt und stellt sich dann als eine expressive Metapher heraus, als Kombination der Begriffe „Berg“ und „Mensch“, die durch ihre Verbindung neuen Sinn hervorbringen: „Bergmensch“ steht für eine essentielle Einheit von Menschen und Bergen. Was genau diese Einheit umfasst, wandelt sich allerdings abhängig von Raum und Zeit, die Sinneinheit passt sich an sich verändernde Kontexte an.
Mit dem Tagungsthema „Der ‚Bergmensch‘ – Ontologisierung, Stereotypisierung, (Auto)Stilisierung“ knüpft die Tagung an eine Diskussion an, die im vergangenen Jahr auf dem dem berühmten Alpinisten Andrzej Zawada gewidmeten 25. internationalen Ladek Mountain Festival in Lądek-Zdrój angestoßen wurde. Man ist zu dem Ergebnis gekommen, dass sich der Begriff „Bergmensch“ gerade aufgrund seiner schillernden Bedeutung eignen würde, die aktuellen Veränderungen im Alltagsleben und in der Alltagskultur zu beschreiben. Er reflektiert das wachsende Interesse am Gebirge, die Zunahme des Tourismus und der mit dem Raum verbundenen Extremsportarten, aber auch die Kommerzialisierung der mit den Bergen verbundenen Tätigkeiten. Ein „Bergmensch“ verknüpft sein Leben und sein Selbstverständnis mit den Bergen, er wählt einen Lebensstil, der mit häufigen Aufenthalten in den Bergen verbunden ist und setzt diesen mit einer essentiellen Abhängigkeit gleich. Er ontologisiert seine Entscheidungen zu Wesensbestimmungen. Diese Wesensbestimmung wurde „Gelegenheitsabhängigkeit“ genannt, womit ausgedrückt werden sollte, dass die Wahrnehmung von Wahl als Notwendigkeit die Identifikation mit den Bergen zu spezifischen Persönlichkeitsmerkmalen macht Zu den „Bergmenschen“ könnten zum Beispiel passionierte Touristen oder Bergsteiger gezählt werden. Manchmal knüpfe das Selbstbild der „Bergmenschen“ auch an das traditionelle Lebensmodell der Bergbewohner an, baue aber durch die Stereotypisierung der Bergbewohner eigene Vorstellungen auf. Zu den Stereotypen der „Bergmenschen“ gehören Hirten, Hirtenjungen, Jäger und Bergführer, interessanterweise jedoch nicht Bauern. Der Begriff „Bergmensch“ beziehe sich, so das Fazit der Diskussion, auf unterschiedliche Personen, die in irgendeiner Weise die Nutzung des Gebirgsraums stilisieren und so sowohl die autochthonen Bergbewohner, die mit den schwierigen Klimaverhältnissen ringen müssen, zugleich aber im Einklang mit der Natur leben, als auch die Entdecker und Touristen, die die Berge als Raum für ihre Aktivitäten wählen, aufwerte.
Mit unserer Konferenz möchten wir an die Diskussionen auf dem Festival anknüpfen, um Ontologie und Historizität des Begriffs „Bergmensch“ zu ordnen und die dahinterstehenden Phänomene im historischen, kulturellen, psychologischen und soziologischen Forschungskontext zu verankern.
Die folgenden Fragen können als Anregung dazu dienen, womit wir uns auf der Tagung beschäftigen wollen:
Wer sind die „Bergmenschen“? Inwiefern können z.B. Schatzgräber, sich mit der Bergerschließung beschäftigende Forscher (Geologen, Naturwissenschaftler, Kartografen oder sogar Ärzte, die den Bereich der menschlichen Widerstandsfähigkeit gegen die sich mit der Höhe verändernden Wetterverhältnisse untersuchen), in Bergen arbeitende Architekten und Umweltarchitekten als „Bergmenschen“ begriffen werden?
Welchen Einfluss haben die Beziehungen zwischen Bergbewohnern und Neuankömmlingen auf die Herausbildung des „Bergmenschen“? Welche Rolle spielen Berufe, die mit einer tiefen Kenntnis der Berge einhergehen, also mit einem spezifischen Ethos und mit einer Ontologisierung des Wissens über die Berge als Teil des Wesens eines „Bergmenschen“. Von besonderem Interesse sind in diesem Zusammenhang Beispiele, die sich auf frühere und heutige Gebirgsberufe und -spezialisierungen beziehen (Bergführer, Bergretter). Diskutiert werden könnten die Heroisierung oder sogar Mythologisieren des Bergsteigers sowie die Funktionen und Wirkungsbereiche der Mythen. (So werden z.B. die polnischen Himalaya-Bergsteiger als „Eiskrieger“ bezeichnet).
Ein wichtiger Aspekt ist die Selbst-Konstruktion und Selbst-Stilisierung des „Bergmenschen“ (die Herausstellung von individuellen Eigenschaften und Voraussetzungen, einer spezifischen Sprache, einer dialektalen Prägung, der Kleidung als Charakteristikum und Identifikationsobjekt, z.B. der roten Jacken der Bergretter). Wie wird die Grenze zwischen dem „Bergmenschen“ und dem Anderen definiert? Wer ist der identitätsstiftende Andere für den „Bergmenschen“, im Vergleich zu wem stilisiert er seine Spezifik? Wie verhält sich das Individuelle zum Kollektiven und wie entstehen Gemeinschaften von „Bergmenschen“?
Ausgehend von der Beobachtung, dass der „Bergmensch” vor allem männlich konnotiert ist stellt sich die Frage, wie sich Bergsteigerinnen und Touristinnen, die sich als „Bergmenschen” verstehen, dies vor dem Hintergrund essentialisierter Männlichkeit inszenieren. Werden sie auch stilisiert und seit wann gibt es weibliche „Bergmenschen”? Sind sie ein Produkt von Emanzipations- und Gleichheitspolitiken des 19. oder vielleicht erst des 20. Jahrhunderts?
Beachtung verdient selbstverständlich die Rolle, die Literatur und Kunst für die Ontologisierung, (Selbst-)Stilisierung und Legitimation des „Bergmenschen“ spielt.
Die Intention der Tagung ist es, eine interdisziplinäre Arena für den Austausch von Ideen und Konzepten zum „Bergmenschen“ bereitzustellen. Besonders berücksichtigt werden sollen die historischen Wissenschaften (Regionalgeschichte Kunstgeschichte, Geschichte des Sports und des Alpinismus, Medizingeschichte), die Sozialwissenschaften (Soziologie, Psychologie) sowie die Literatur- und Sprachwissenschaften. Wir wünschen uns sowohl übergreifende Überlegungen als auch Fallstudien zu Bereichen, in denen die Ausbildung des Begriffs „Bergmensch“ entscheidend vorangetrieben wurde.
Die diesjährige Tagung wird wie die letztjährige in der Pension Willa Zameczek in Polanica-Zdrój stattfinden. Tagungssprachen sind Polnisch, Deutsch und Tschechisch. Alle Beiträge und Diskussionen werden simultan übersetzt. Vorgesehen sind 25 Minuten für jeden Beitrag, die nicht überschritten werden sollen.
Die Teilnahme an der Tagung ist für Referentinnen und Referenten kostenlos. Unterkunft und Verpflegung sowie Reisekosten werden von den Veranstaltern getragen. Es ist eine Veröffentlichung der Tagungsbeiträge geplant, entweder im Jahrbuch „Gebirge – Literatur – Kultur“ (Band 14/2020) oder in einem Sammelband.
Bitte schicken Sie Ihr Abstract (maximal 1 DIN-A4-Seite) in einer der Tagungssprachen spätestens bis zum 30.06.2020 an die folgende E-Mail Adresse: Ewa Grzęda ewagrzeda@o2.pl
Über die Annahme des Beitrags werden wir Sie bis zum 30.07.2020 in Kenntnis setzen.
Informationen zur Unterkunft sowie zu weiteren organisatorischen Fragen werden bis Ende September 2020 verschickt.
Das Tagungsprogramm wird Ihnen spätestens bis zum 30.09.2020 zugehen.
Prof. Dr. habil. Ewa Grzęda, Universität Wrocław
Prof. Dr. Dietlind Hüchtker, Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO)
Prof. Dr. habil. Miloš Řezník, Deutsches Historisches Institut Warschau
