W dniach 7 – 9 listopada 2018 r. w Polanicy Zdroju odbyła się VI edycja międzynarodowej konferencji naukowej z cyklu „Góry-Literatura-Kultura”. W tym roku temat wiodący brzmiał „Idealizacja gór: przyroda, człowiek, kultura”.
Od czterech lat konferencja ma charakter międzynarodowy. Pierwotnie odbywała się w Zakopanem, trzy ostatnie edycje odbyły się w Polanicy Zdroju. Organizatorami konferencji są: Pracownia Badań Humanistycznych nad Problematyką Górską działająca w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie oraz Instytut im. Leibniza dla Historii i Kultury Europy Wschodniej w Lipsku (GWZO). Z roku na rok konferencja cieszy się coraz większym zainteresowaniem nie tylko w środowisku polskich badaczy, ale także w kręgach zagranicznych. W tym roku na konferencji wygłoszono 29 referatów, po każdym wystąpieniu odbyła się merytoryczna dyskusja. Wśród referentów i dyskutantów byli przedstawiciele ważnych ośrodków naukowo-badawczych z Polski, Austrii, Czech, Niemiec, Szwajcarii i USA. Jako punkt wyjścia do dyskusji zaproponowano następującą perspektywę badawczą: „Proponując jako punkt wyjścia do dyskusji zagadnienie idealizacji gór, chcielibyśmy zwrócić szczególną uwagę na jego następujące aspekty: na ile fenomen idealizacji gór związany jest z ich ontologią i postrzeganiem góry w kategoriach archetypu i symbolu, a na ile stanowi nowy konstrukt kulturowy i wiąże się z powstaniem i upowszechnieniem pewnego typu gatunków literackich i narracji (sielanka, poemat, relacja z podróży, powieść, … książka wyprawowa) oraz rozwojem i upowszechnieniem malarstwa pejzażowego, a w XX i XXI w. filmu i nowych mediów, jakie są faktory idealizacji gór; na ile mają one związek z rozwojem cywilizacji, ideami postępu, upowszechnieniem sportu i rekreacji (czy zjawisko idealizacji jest wobec nich wprost, czy odwrotnie proporcjonalne), rozwojem sieci górskich kurortów i lecznictwa uzdrowiskowego, kategoriami ideologicznymi, jakie są przejawy i zakresy idealizacji, jakie są strategie idealizacji w różnych kręgach społecznych i obiegach kulturowych np. w środowisku ludowym, mieszczańskim, inteligenckim, naukowym, artystycznym a także w środowiskach uprawiających sporty górskie (np. taternictwo, alpinizm, himalaizm), jak proces idealizacji gór kształtował się w kontekście historycznym i jakie są współczesne formy idealizacji przestrzeni górskiej, w jakim stopniu mają one charakter i wymiar komercyjny. Jakie znaczenie i jaki udział w zjawisku idealizacji gór mają kategorie estetyczne: piękna, wzniosłości, malowniczości, dzikości? Koncentrujemy się więc nie tyle na samej funkcjonalności gór lub dyskursie gór w wymienionych wyżej kontekstach, lecz na tym, na ile na tle gór i na tle tematyki górskiej tworzono kategorie idealizujące i na ile takie idealizacje wykazywały specyficzne powiązania z tematyką górską. Czy można z tej perspektywy opisać typowe konfiguracje funkcjonowania gór w związku z różnymi kontekstami kultury, społeczeństwa, polityki, ale również z różnymi formacjami historycznymi”.
Zaprezentowany powyżej projekt spotkał się zainteresowaniem historyków – także wybitnych historyków regionu, historyków literatury i sztuki oraz antropologów kultury. Podczas obrad udało się zredefiniować pojęcie idealizacji przestrzeni górskiej, zarówno w aspekcie historycznym, jak i współczesnym. Wśród omawianych zagadnień znalazły się następujące tematy: Jacek Kolbuszewski (Uniwersytet Wrocławski), Kategoria piękna w ocenie drogi (linii) wspinaczkowej. Estetyka i antropologia kultury, Andreas Bürgi (Zürich), Idealisierung der Berge als Voraussetzung ihrer Kommerzialisierung. Die fünf Highlights der Schweizer Alpen im 19. Jahrhundert Idealizacja gór jako warunek ich komercjalizacji. Pięć Highlightów Alp Szwajcarskich w XIX wieku, Oliver Sukrow (Technische Universität Wien), Blickwechsel. Überlegungen zur medialen Wahrnehmung und Konstruktion der Kulturlandschaft der Bergstraße und des Odenwalds im 19. Jahrhundert /Zmiana spojrzenia. Rozważania o medialnym postrzeganiu oraz konstrukcji krajobrazu kulturowego Bergstrasse i Odenwaldu w XIX wieku, Karel Stibral (Univerzitet Brno), Hory a divočina jako nový ideál krajiny/Góry i dzikość jako nowy ideał krajobrazu/Berge und Wildnis als neues Landschaftsideal, Veronika Faktorová (Jihočeské univerzity), Krása, poznání, užitek. Krkonoše jako ideální horská krajina/Schönheit, Wissen, Nutzen. Das Riesengebirge als ideale Berglandschaft/Piękno, wiedza, pożytek. Karkonosze jako idealny krajobraz górski, Jan Pacholski (Uniwersytet Wrocławski), „Nasze śląskie Alpy”, a skały „jak ruiny Palmiry czy Persepolis” – albo różne optyki karkonoskich podróżopisarzy/„Unsere Schlesischen Alpen“ oder Felsen „wie die Ruinen von Palmyra oder Persepolis“ – Reisende durch das Riesengebirge und ihre unterschiedlichen Sichtweisen, Tomasz Przerwa (Uniwersytet Wrocławski), Odidealizowane? Sudety w rozwoju sportów zimowych przed 1945 r./Entidealisiert? Die Sudeten und die Entwicklung des Wintersports vor 1945, Girardin Jordan (Leibniz-Institut für europäische Geschichte, Mainz), „Wo sind die Alpen?“ Räumliche Wahrnehmung, Grenzziehung und ‚mental mapping‘ beim frühen Alpentourismus (ca. 1750–1830)/„Gdzie są Alpy?” Percepcja przestrzenna, wyznaczanie granic i tworzenie map mentalnych we wczesnej turystyce alpejskiej (ok. 1750–1830), Michael Span (Universität Innsbruck), Lesen im Alpental. Ein Werkstattbericht aus dem Projekt „Reading in the Alps. Book ownership in Tyrol 1750–1800“/Czytanie w alpejskiej dolinie. Sprawozdanie warsztatowe z projektu „Reading in the Alps. Book ownership in Tyrol 1750–1800”, Anja Burghardt (Ludwig-Maximilians-Universität München), Gebirgswege. Alpen- und Tatra-Impressionen in der polnischen Literatur des 19. Jhs./Górskie drogi. Impresje alpejskie i tatrzańskie w literaturze polskiej XIX wieku, Matthias Kaltenbrunner (Universität Wien), Wilde Landschaften, edle Räuber. Juraj Jánošik und Oleksa Dovbuš als Projektionsfiguren im Karpatenraum/Dzikie krajobrazy, szlachetni zbójcy. Juraj Jánošik i Oleksa Dovbuš jako metaforyczne postaci obszaru Karpatów, Alexander Kratochvil (Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa, Leipzig), „Berge und Jahrhunderte“ – Ivan Olbrachts essayistische und literarische Zeitreise durch die Karpaten/„Góry i stulecia” – Ivana Olbrachta eseistyczna i literacka podróż w czasie poprzez Karpaty, Corinne Geering (Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa, Leipzig), Gebaut für die Zuflucht in der Freizeit. Idealisierte Architektur von Bergvereinen in den Westkarpaten/Zbudowane dla ucieczki w czas wolny. Wyidealizowana architektura towarzystw górskich w Karpatach Zachodnich, Corinne Geering (Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa, Leipzig), Gebaut für die Zuflucht in der Freizeit. Idealisierte Architektur von Bergvereinen in den Westkarpaten/Zbudowane dla ucieczki w czas wolny. Wyidealizowana architektura towarzystw górskich w Karpatach Zachodnich, Michael Wedekind (Zentralinstitut für Kunstgeschichte, München), Blicke von der Veranda. Alpine Grand Hotels und die Nützlichkeit des Landschaftsideals/Widoki z werandy. Alpejskie Grand Hotele i pożytki płynące z idealnego krajobrazu, Ewa Kolbuszewska (Uniwersytet Wrocławski), „Sztuczne raje”. Motywy i sposoby sztucznego upiększania krajobrazu w literaturze i kulturze XIX w./„Künstliche Paradieslandschaften“. Die künstliche Verschönerung der Landschaft in Literatur und Kultur des 19. Jahrhunderts – Motive und Methoden, Monika Witt (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie), Idealizacja przestrzeni górskiej w tekstach reklamy/Die Idealisierung der Bergwelt in der Werbung, Dorota Nowicka (Uniwersytet Wrocławski), „W górach jest wszystko co kocham”. Wyidealizowany obraz gór w polskich i niemieckich materiałach promocyjnych/„Alles, was ich liebe, ist in der Bergwelt“. Das idealisierte Bild der Berge in der polnischen und deutschen Werbung
Renata Gadamska-Serafin (Uniwersytet Jagielloński), Idealizacja gór w pismach polskich kaukazczyków/Die Idealisierung der Berge in den Texten der in den Kaukasus vertriebenen Polen, Łukasz Smyrski (Polska Akademia Nauk, Warszawa), Między idealizmem a materializmem. Holistyczny wymiar Ałtaju/Zwischen Idealismus und Materialismus. Die holistische Dimension des Altai-Gebirges, Katarzyna Tałuć (Uniwersytet Śląski), Idealizacja gór w dyskursie prasowym lat międzywojennych/Die Idealisierung der Berge in der Presse der Zwischenkriegszeit, Patrice Dabrowski (Boston), „Odkrywamy powtórnie Bieszczady”. Idealizacja gór w PRL-u i jej oddźwięk/„Wir entdecken Beskiden neu“. Die Idealisierung der Berge in der PRL (Volksrepublik Polen) und ihre Resonanz, Anna Brzezińska-Winkiel (Uniwersytet Wrocławski), Motywy natury w typografii Josefa Čapka i idealizacja dzieciństwa spędzonego u stóp Karkonoszy/Naturmotive in Josef Čapeks Typographie und die Idealisierung seiner Kindheit am Fuße des Riesengebirges, Małgorzata Łoboz (Uniwersytet Wrocławski), Tańczą góralczyki i śpiewają … Idealizacja góralszczyzny w wybranych utworach literacko-muzycznych XIX wieku/Es tanzen und singen die Bergbauernmädchen … Die Idealisierung der Bergbauernkultur in ausgewählten literarisch-musikalischen Werken des 19. Jahrhunderts, Jolanta Ługowska (Uniwersytet Wrocławski), „Róża bez kolców” Zofii Urbanowskiej – między ′reklamą’ a ‚idealizacją’ Tatr/Zofia Urbanowskas „Rose ohne Dornen“ – zwischen ‚Werbung’ und ‚Idealisierung′ der Tatra, Ksenia Stanicka-Brzezicka (Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung. Institut der Leibniz-Gemeinschaft), Ikonosfera kurortu górskiego. Przyczynek do studiów nad historią uzdrowisk śląskich w XIX i XX wieku/Die Ikonosphäre eines Bergkurortes. Ein Beitrag zur Geschichte der schlesischen Bäder im 19.und 20. Jahrhundert, Anna Pigoń (Uniwersytet Wrocławski), Idealizacja przestrzeni górskiej w kobiecych narracjach o Tatrach do 1939 r./Die Idealisierung der Bergwelt in Erzählungen von Frauen. Die Tatra bis zum Jahre 1939, Łukasz Piaskowski (Uniwersytet Wrocławski), Audiosfera gór w poezji Juliana Przybosia w kontekście estetycznym Awangardy Krakowskiej/Der Klangraum der Berge in der Poesie von Julian Przyboś im ästhetischen Kontext der Krakauer Avantgarde, Włodzimierz Toruń (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), „Zbigniew Herbert i góry”. Kilka pytań/„Zbigniew Herbert und die Berge“. Einige Fragen.
Konferencja ma charakter cykliczny (odbywa się raz do roku, zazwyczaj w listopadzie) i stanowi część projektu realizowanego w Pracowni Badań Humanistycznych nad Problematyką Górską (www.gory-pbhpg.eu), zmierzającego do stworzenia osobnych interdyscyplinarnych studiów nad problematyką górską, prowadzonych w obrębie nauk humanistycznych, ale wykorzystujących także wyniki z obszaru innych dziedzin naukowych. Międzynarodowy charakter spotkań sprzyja wymianie myśli i doświadczeń w perspektywie transgranicznej, ma również na celu szerokie upowszechnianie wiedzy i wyników badań szczegółowych w zakresie wyodrębnionego obszaru badań. Ważnym celem spotkań jest także idea otwarcia na kulturę i języki Europy Środkowej, stąd obrady odbywają się w trzech językach (polskim, niemieckim i czeskim) ze wsparciem tłumaczy symultanicznych. Duża część wystąpień w postaci artykułów jest następnie publikowana na łamach rocznika „Góry-Literatura-Kultura“ zarówno w oryginalnej wersji językowej, jak i równoległym przekładzie na język polski.
Ewa Grzęda
